Wojna w Ukrainie pokazała strategiczne znaczenie transportu kolejowego w sytuacjach kryzysowych. Tymczasem w Polsce wiele elewatorów zbożowych straciło w ostatnich dekadach dostęp do sieci kolejowej. Posłanka Paulina Matysiak w swojej interpelacji do rządu zwraca uwagę na potrzebę przywrócenia połączeń kolejowych do kluczowych magazynów zbóż.
Rekordy przewozów w czasie wojny
Dane Urzędu Transportu Kolejowego pokazują bezprecedensowy wzrost kolejowych przewozów zbóż w Polsce po wybuchu wojny w Ukrainie. W 2022 roku przewieziono koleją około 4,1 mln ton zbóż — prawie czterokrotnie więcej niż rok wcześniej. W 2023 roku wartość ta wzrosła do 5,6 mln ton. Jednak w 2024 roku nastąpiło odwrócenie tego trendu — w trzecim kwartale przewozy spadły do 835 tys. ton.
Bydgoszcz i Koronowo bez dostępu do torów
Szczególnie niepokojąca jest sytuacja dużych elewatorów zbożowych w Bydgoszczy i Koronowie, które mimo istniejącej infrastruktury kolejowej nie mają obecnie możliwości transportu zbóż pociągami. Jak wskazuje resort infrastruktury, linia kolejowa nr 241 do Koronowa może być teoretycznie udostępniona przewoźnikom, jednak same elewatory nie są już połączone z siecią kolejową.
Problem prywatnych właścicieli
Ministerstwo Infrastruktury w odpowiedzi na interpelację zwraca uwagę, że większość elewatorów i bocznic kolejowych należy do podmiotów prywatnych. To na nich spoczywa odpowiedzialność za utrzymanie i wykorzystanie tej infrastruktury. Resort nie gromadzi nawet informacji o połączeniach kolejowych do elewatorów w Polsce — interesują go jedynie przewozy do stacji granicznych.
Szansa w konteneryzacji
Ministerstwo widzi potencjalne rozwiązanie w rozwoju transportu intermodalnego. Obecnie dostępne technologie pozwalają na przewóz zbóż w kontenerach. Transport taki może korzystać z 25-procentowej ulgi w dostępie do infrastruktury kolejowej, a od 2024 roku wprowadzono dodatkową ulgę dla „szybkich pociągów intermodalnych”.
Dostępne są również programy wsparcia unijnego — zarówno z Funduszy Europejskich na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027 (230 mln euro), jak i z Krajowego Planu Odbudowy (781 mln zł). Środki te można przeznaczyć na zakup taboru kolejowego do transportu intermodalnego oraz rozbudowę terminali przeładunkowych.
Transport przyjazny środowisku
Za powrotem do kolejowego transportu zbóż przemawiają również względy ekologiczne. Polska sieć kolejowa jest w znacznym stopniu zelektryfikowana (64,6% w 2023 roku), co czyni ten rodzaj transportu znacznie bardziej przyjaznym środowisku niż przewozy samochodowe. Do 2005 roku zdecydowana większość polskich elewatorów korzystała właśnie z transportu kolejowego.
